Menemen Olayı (23 Aralık 1930), Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında gerçekleşen, Cumhuriyet ve laiklik karşıtı bir ayaklanma girişimidir. Bu olay, daha sonradan “Şehit Kubilay Olayı” veya kısaca “Kubilay Olayı” olarak da anılmıştır. Olayın en acı ve simgesel yönü, yedek subay (o dönemde öğretmen) olan Mustafa Fehmi Kubilay’ın başının kesilerek öldürülmesidir. Olayın Gelişimi Arka Plan 1920’lerin sonu ve 1930’ların başlarında Türkiye’de siyasi ve ekonomik sıkıntılar gözlemleniyordu. Çok partili hayata geçme yönünde atılan adımlar, bu dönemde Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın (SCF) kurulması ve sonrasında kapanmasıyla sonuçlanmıştı. Toplumdaki ekonomik bunalım ve siyasi çalkantı, bazı gerici unsurların ortaya çıkmasına zemin hazırlıyordu. Ayaklanma Girişimi 23 Aralık 1930 sabahında, Derviş Mehmet önderliğindeki bir grup, Menemen’de (İzmir) şeriat isteğini dile getirerek gösteri yapmaya başladı. “Şeriat isteriz!” sloganlarıyla ilerleyen grup, halktan da katılım sağlamaya çalıştı. Ellerinde yeşil bayraklarla ve dinî söylemlerle ortalığı kışkırttılar. Olay Anı Yedek subay olarak askerlik görevini yapmakta olan Mustafa Fehmi Kubilay, aynı zamanda Menemen’de öğretmenlik yapıyordu. Kubilay, o sabah olayları bastırmak ve kalabalığı yatıştırmak üzere bir müfreze askerin başında görevlendirildi. Ancak silahındaki mermilerin manevra fişeği (ses fişeği) olduğu söylenir; gerçek mermi bulunmaması nedeniyle ayaklanmacılara karşı koyamadı. Kubilay, ayaklanmacılar tarafından vurulduktan sonra ağır yaralanarak yere düştü. Ardından isyancılar, yerde yatan Kubilay’ın başını keserek bir mızrağın ucuna taktılar. Diğer Şehitler Bu kanlı sahnenin devamında, olay yerine gelen Bekçi Hasan ve Bekçi Şevki de isyancılar tarafından öldürüldü. Devlet güçleri (askerî birlikler) ancak daha sonra isyancıları etkisiz hâle getirdi ve önde gelen sorumlular kısa sürede yakalandı. Olay Sonrası Gelişmeler Sıkıyönetim ve Tutuklamalar Menemen başta olmak üzere geniş bir bölgede sıkıyönetim ilan edildi. Olayla ilişkili görülen pek çok kişi yakalanarak yargılandı. İstiklâl Mahkemesi Yargılamaları Dönemin İstiklâl Mahkemesi, elebaşılar da dâhil olmak üzere birçok sanığı yargıladı. Yargılama sonucunda, aralarında Derviş Mehmet’in bulunduğu bazı kişiler idam cezasına çarptırıldı. Toplumda Yarattığı Etki Menemen Olayı, Cumhuriyetin ve laik devlet düzeninin tehlikeye girebileceği endişelerini gündeme getirdi. Hükûmet, inkılapların ve laikliğin korunması için kararlı bir tutum benimsedi. Olay, o dönemki Türk basınında ve kamuoyunda büyük yankı uyandırdı, irtica (gericilik) tehdidiyle mücadelenin önemini pekiştirdi. Şehit Kubilay’ın Anısı Mustafa Fehmi Kubilay, Türkiye Cumhuriyeti için bir sembol hâline geldi. Her yıl 23 Aralık’ta Menemen’de resmi törenler düzenlenir; Kubilay, Bekçi Hasan ve Bekçi Şevki anılır. Bu anma törenlerinde, Cumhuriyet ve laiklik uğruna fedakârlık gösterenlerin hatırası yaşatılır. Sonuç Menemen Olayı, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde irtica ve karşı-devrim girişimlerinin en önemli örneklerinden biri olarak kabul edilir. Öğretmen-yedek subay Mustafa Fehmi Kubilay’ın hunharca katledilmesi, Cumhuriyet değerlerinin korunması ve laikliğin savunulması adına bir dönüm noktası olmuştur. Olayın ardından alınan sert tedbirler, dönemin hükûmetinin devrim kanunlarını tavizsiz uygulama ve gericilikle mücadele kararlılığını pekiştirmiştir. Kaynaklar (özetle): Resmî arşiv kayıtları ve dönemin gazeteleri İstiklâl Mahkemesi tutanakları Çeşitli tarihçi ve araştırmacıların (Mete Tunçay, Sina Akşin, vs.) eserleri T.C. Millî Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı arşiv notları